Page 41 - bilim_dergisi

Eker Çelebi ve Taşkın Ekici Denizli İl Millî Eğitim Müdürlüğü Bilim ve Eğitim Dergisi 1(1), 2025 *Merve EKER ÇELEBİ

anlaşılmasını ve sürdürülebilir çözümler geliştirilmesini, dönüşümde çevresel bilincin artmasına katkıda bulunması
gibi rollere sahiptir.
2005 Fen Bilgisi Öğretim Programında program vizyonu bilimsel okuryazarlığını artırmayı hedeflemiştir (MEB,
2005). Bu programda sürdürülebilirlik teması, doğrudan bir başlık altında ele alınmamakla birlikte, programın genel
hedefleri arasında çevresel farkındalık ve sorumluluk bilincinin geliştirilmesi yer alması, çeşitli öğrenme alanları ve
kazanımlar aracılığıyla dolaylı olarak ele alınmıştır. Bu programda sürdürülebilirlik teması çeşitli öğrenme alanları ve
kazanımlar aracılığıyla dolaylı olarak işlenmiştir. 2013 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında programın vizyonu;
“Tüm öğrencileri fen okuryazarı bireyler olarak yetiştirmek” olarak tanımlanmış, sürdürülebilir kalkınma bilinciyle
yaşam boyu öğrenen bireyler yetiştirmeyi hedeflemiştir (MEB, 2013). Bu programda “Sürdürülebilir Kalkınma”
teması tek bir ünitede doğrudan yer almaktadır. 2018 programında ise amaç birey, çevre ve toplum arasındaki karşılıklı
etkileşimi fark ettirmek; toplum, ekonomi ve doğal kaynaklara ilişkin sürdürülebilir kalkınma bilincini geliştirmek
olarak iki farklı sınıf düzeyinde ele alınmıştır. Altıncı sınıfta yakıtlar ünitesinde, sekizinci sınıfta sürdürülebilir
kalkınma ünitesinde yer verilmiştir (MEB, 2018).
2024 Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli çerçevesinde geliştirilen Fen Bilimleri Öğretim Programı, sürdürülebilirlik
okuryazarlığını eğitim sürecinin merkezine yerleştirerek, öğrencilerin çevresel, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirlik
konularında bilinçlenmelerini hedeflemektedir. Bu hedef doğrultusunda öğretim programında yer alan öğrenme
çıktıları, uygulama içerikleri, performans görevleri ve projeler bir bütün olarak sürdürülebilirliği bir beceri setine
dönüştürme gücüne sahiptir. Program, öğrencilerin doğal kaynakları verimli kullanma, çevre sorunlarına duyarlılık
geliştirme ve bu sorunlara çözüm önerileri sunma yeteneklerini artırmayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda bu
çalışma ile 2024 Türkiye Yüzyılı Maarif Modelinde Fen Bilimleri Öğretim Programında yer alan sürdürülebilirlik
okuryazarlığı kavramını incelenmiştir.

2. Yöntem
Bu araştırmada eğitim araştırmalarında yaygın olarak kullanılan genel tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modeli
bir durumu ya da olayı mevcut haliyle incelenmesini amaçlar. Karasar (2012)’a göre Tarama Modeli “Geçmişte ya
da halen var olan bir durumu, var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır. Araştırmaya konu
olan birey ya da nesne, kendi koşulları içinde ve olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır. Değişkenleri herhangi bir şekilde
değiştirme veya etkileme çabası gösterilmez. Araştırmanın temel amacı, mevcut literatürü analiz ederek elde edilen
bulguları derlemek ve bu bulgulardan yola çıkarak bir değerlendirme yapmaktır.
Veri analizinde mevcut durum açıklamak ve özetlemek istendiği için betimsel analiz türlerinden doküman analizi
yöntemi kullanılmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman analizi, yazılı belgeleri sistematik olarak
analiz etmek için kullanılan bir araştırma yöntemidir (Yıldırım ve Şimşek, 2018). Konu ile doğrudan ilgili olan
içerikler veri sınıflandırma ve tematik analizler yapılmıştır. Bu bağlamda 2024 Fen Bilimleri Dersi Öğretim
Programında yer alan sürdürülebilirlik temalı ünite başlıkları, ünitelerin öğrenme çıktı ve sayıları, ünitelerin ders
saatleri tablolar ile sunulmuştur.

3. Bulgular

Sürdürülebilirlik kavramı 2024 Türkiye Yüzyılı Marif Modeli öğretim programlarında sürdürülebilirlik genel amaçlar
arasında ve temel yapı taşı olarak ele alınmıştır. Sadece fen bilimleri öğretim programında değil programlar arası
bileşenler kısmında okuryazarlık becerileri altında bütün derslerle ilişkilendirilmiş. OB8. Sürdürülebilirlik
Okuryazarlığı olarak ele alınan kavram şöyle açıklanmıştır:
“Sınırlı kaynakları koruma, tüm canlıların yaşam haklarına saygı duyma, var oluşa ve insan uygarlığına
yararlı olma, nesiller arası eşitliği dikkate alma gibi bilgi, beceri, tutum ve yetkinlikleri içermektedir.
Sürdürülebilirlik okuryazarı bir birey diğer canlılara saygılıdır; kültürel, ekonomik, doğal kaynakların
kullanılması, korunması ve sonraki nesillere bırakılması için bilgi beceri ve yetkinliklerini kullanır.”

Sürdürülebilirlik okuryazarlığı öğretim programında okuryazarlık becerisi olarak açıklanırken alt amaçlar farkındalık,
işlevsellik ve eylemsellik olarak üç düzeyde öğrenme çıktılarına göre sınıflandırılmıştır. Her bir okuryazarlık becerisi
farkındalıkla başlayıp eylemsellik ile tamamlanması beklenmektedir. Sistem düşüncesi, birçok unsuru veya bileşeni
ve bunların doğrudan ve dolaylı etkilerini anlamayı ve düşünmeyi gerektiren yerel ve küresel zorlukları ve sorunları
çözmek için önemlidir (Mambrey vd., 2022). Bu nedenle, günümüz öğrencilerinin yerel ve küresel sorunları çözmek
için doğrudan ve dolaylı eylemlerde bulunabilmeleri için sistematik olarak düşünmeleri ve hareket etmeleri gerekir.
Yani sürdürülebilir kalkınma hedeflerinin de ele aldığı gibi çözümü karmaşık çevre sorunlarını fark etmek,
çözümlemek ve bir sonuca ulaştırmak için öğretim programında da aşamalandırılmıştır. Tablo 1’de bu sınıflama
gösterilmektedir.

32